Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
Haber Merkezi

Yeni Koronavirüs nasıl ortaya çıktı?

Koronavirüsler, soğuk algınlığından ağır alt solunum yolu enfeksiyonu gibi ciddi hastalıklara kadar çeşitli tablolara neden olan geniş bir virüs ailesidir. Koronavirüsler hayvanlardan bulaşarak insanlarda hastalık yapabilir. SARS ve MERS adıyla bilinen ve ağır akciğer enfeksiyonu ile seyreden hastalıkların etkeni de yine aynı virüs ailesindendir.

Yeni Koronavirüs, ilk defa 2019 Aralık ayı sonlarında Çin’in Wuhan şehrinde nedeni bilinmeyen akciğer infeksiyonu (pnömoni) olgularının tespit edildiğinin açıklanmasıyla gündeme geldi. Hastalardan alınan örneklerin incelenmesi sonucunda hastalığa neden olan Virüsün SARS ve MERS gibi Koronavirüs ailesinden olduğu anlaşılmış ve bu yeni virüse SARS-CoV-2 adı verilmiştir. Yol açtığı hastalığın adı Covid-19 olarak belirlendi. Virüsün hala bilinmeyen pek çok özelliği olduğu düşünülüyor ve bu alanda bilimsel araştırmalar hızla devam ediyor. İnsandan insana bulaşma yeteneği kazanan Virüs, sonrasında Tayland, Güney Kore, İran, İtalya gibi çeşitli ülkelere yayılarak Dünya genelinde 100’ün üzerinde ülkede saptandı. Ülkemizde de 11 Mart 2020 tarihinden itibaren vakalar bildirilmeye başlandı. Hem Dünya’da hem de ülkemizde hasta olanların, iyileşen ve ölenlerin sayıları yeni verilerle sürekli güncelleniyor. Covid-19 virüsünün neden olduğu hastalığın salgına dönüşmesi üzerine Dünya Sağlık Örgütünce (DSÖ) pandemi ilan edildi.

Pandemi ne demek?

En basit tanımıyla pandemi; dünyada eşzamanlı olarak çok yaygın bir şekilde çok sayıda insanı tehdit eden bulaşıcı hastalıklara verilen isim. Örneğin 2009 yılında domuz gribi, pandemik hastalık ilan edilmişti. Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) tanımlamasına göre, bir hastalığın pandemi olabilmesi için üç kriter aranıyor:

Yeni bir virüs olması

İnsanlara kolayca geçebilmesi

İnsandan insana kolay ve sürekli bir şekilde bulaşmasıdır.

Bu özelliklere göre Covid-19 DSÖ tarafından 11 Mart 2020 itibari ile pandemi olarak ilan edildi.

Hastalığın belirtileri nelerdir?

Hastalık, 2 - 14 gün süren bir kuluçka süresinden sonra birden başlayan yüksek ateş, öksürük ve nefes darlığı ile karakterlidir. Bazı hastalarda kas - eklem ağrısı, boğaz ağrısı, ishal gibi daha nadir bulgular da saptanmaktadır. Hastalık ile ilgili bilgilerimiz oldukça yeni. Bu açıdan Covid - 19 ile ilgili bilimsel yayınlar, bu hastalıkla uğraşan dünyanın dört bir yanındaki hekimlerin tecrübeleri de oldukça önem arz ediyor.   Hastalık genellikle orta - ağır bir klinik seyir gösterir. Hastalananların çoğu (yaklaşık %80) özel bir tedaviye gerek duymadan iyileşir. Ağır hastalanan ve ölen kişilerin büyük kısmı ileri yaştaki (65 yaş üstü), altta yatan hastalıkları (kalp ve akciğer hastalıkları, organ yetmezlikleri, kanser, diyabet, bağışıklık baskılayan hastalıklar) olan kişilerden oluşuyor. Genç sağlıklı erişkinlerde hastalık nispeten hafif seyrederken kimi zaman da bu bireyler taşıyıcı dediğimiz durumda olabiliyor. Taşıyıcıları, vücutlarında Virüs bulunan ancak kendilerinde herhangi bir yakınma saptanmayan kişiler olarak tanımlayabiliriz.

Hastalık nasıl bulaşır?

Yeni Koronavirüsün, diğer Koronavirüsler gibi solunum salgıları ile bulaştığı düşünülüyor. Hasta kişilerden öksürük, hapşırık, gülme, konuşma sırasında çevreye saçılan virüs içeren solunum salgısı damlacıkları, sağlam kişilerin mukozalarına temas ederek bu kişilerin hastalanmasına neden olur. Hastalığın bu şekilde insandan insana bulaşması için 1 metreden daha yakın temas gereklidir.  Bulaşmada  önemli yollardan bir diğeri ise ellerimizdir. Virüs damlacıkları hasta kişilerden çıktıktan sonra yüzeye düşerek belli süreler bu yüzeylerde canlılığını sürdürür. Sağlam kişiler bu enfekte yüzeylere dokunduktan sonra eli ile, ağzına, burnuna, gözüne dokunursa virüs damlacıklarını kendi vücuduna almış olur.

Salgının nasıl seyredeceğini belirleyen en önemli faktör, virüsün insandan insana ne kadar kolay bulaşabileceği ve gerekli önlemlerin ne kadar başarıyla alınacağıdır. Bugünkü bilgiler ışığında Yeni Koronavirüsün gıdalarla (et, süt, yumurta vb) bulaşmadığı söylenebilir.

Hastalıktan nasıl korunulur?

Hastalıktan korunmak için henüz bir aşı söz konusu değildir. Bu nedenle korunmada şimdilik en etkili yöntem virüsle (hasta kişilerle) temas etmekten kaçınmaktır. Hasta olmasa bile tokalaşma, sarılma gibi yakın temaslardan kaçınılmalıdır.  Korunmak için el temizliğine dikkat edilmesi, temiz olmayan ellerin göz, ağız ve buruna götürülmemesi çok önemlidir. Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra eller sık sık yıkanmalıdır. Öksürürken veya hapşırırken ağız ve burun tek kullanımlık mendille kapatılmalı ve sonrasında virüsün yayılmasına engel olmak için eller yıkanmalıdır.El temizliğini su ve sabun ile yapabileceğimiz gibi alkol içerikli el antiseptikleri ile de yapabiliriz. Burada önemli olan nokta ellerimizde, parmak uçları, tırnak dipleri gibi temizlenmeyen bölge kalmamasına dikkat etmektir. İster su ve sabun ister antiseptik kullanalım en az 20 saniye boyunca ovalama hareketleri ile el hijyenini sağlayarak ellerimizin gerçekten temizlendiğine emin olmalıyız. Kapı kolları, elektrik - asansör düğmeleri gibi çok kişinin temas ettiği bölgelere dokunduktan sonra vücudumuza dokunmadan önce mutlaka az önce belirttiğim şekilde el hijyenini sağlamalıyız. Ev ya da çalışma ortamında enfekte olduğu düşünülen yüzeyler sabunlu ya da deterjanlı su ile temizlenmelidir. Zeminler, tuvalet, lavabo gibi özel dikkat isteyen alanlar temizlik sonrası dezenfekte edilmelidir. Bunun için, etkili bir dezenfektan çamaşır suyu kullanılmalıdır.  Hazırlanacak solüsyon için 100 ölçü suya 1 ölçü çamaşır suyu yeterli olur. Pratikte 10 litre suya bir küçük çay bardağı çamaşır suyu ile hazırlanabilir.

İnsanların toplu halde bulunduğu ortamlar Virüsün yayılımı açısından en riskli alanlardır. ‘Evde kal’ çağrısının temelinde yatan neden budur. Bu yönde yetkililer bazı önlemler aldı ve almaya devam ediyor. Bizim vatandaş olarak görevimiz bu kurallara uymaktır. Çünkü Pandemi sırasında bireylerin davranışları sadece kendisini değil tüm toplumu etkilemektedir.

Sıklıkla karşılaşılan sorulardan biri de maske kullanımı ile ilgili. Tıbbi veya cerrahi maske adı ile bilinen maskeler Yeni Koronavirüsü de içeren bazı solunum hastalıklarının yayılımını önlemede kullanılabilmektedir.  Ancak unutulmaması gereken nokta el yıkama başta olmak üzere diğer kişisel koruyucu önlemler atlanırsa, maske kullanımı tek başına yetersiz kalmaktadır. Maskenin yanlış yöntemle ve yanlış zamanda kullanılması hem yalancı güven hissine yol açmakta hem de bir maliyet doğurmaktadır. Kendinizi hasta hissediyorsanız, öksürük gibi yakınmalarınız başladı ise mutlaka bir tıbbi maske takarak sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekir. Böylelikle yakın çevrenizdeki kişileri ve size bakım verecek sağlık personelini riske atmamış olursunuz.

Doğru maske kullanımı nasıl olmalı?

Maskenin doğru takılmamasını da büyük bir sorun olarak gözlemlemekteyiz. Maske üzerinde yer alan telli kısım burun üzerine oturtularak yüzümüze göre ayarlanmalıdır. Bağcıklı maskelerde üst ve alt bağcıkları bağlamalıyız. Maskenin ağız ve burnu tam olarak kapattığından emin olmalıyız. Maskemizi taktıktan sonra artık elimizle maskenin ön yüzeyine dokunmamalıyız. Çıkarırken de aynı şekilde ön yüzeye dokunmadan lastik ya da bağcığından tutarak çöpe atmalıyız. Kullanılan maskenin yıkanarak tekrar kullanılması koruyucu özelliğini kaybedeceğinden dolayı mümkün değildir.

Tıbbi maskeden başka N95/FFP2 adı ile bilinen bir başka maske türü daha vardır. Bu maske türünü sağlık çalışanları belli koşullarda kullanmalıdır. Hastadan solunum yolu numunesi alma, entübasyon, bronkoskopi gibi hastanın solunum yoluna yönelik müdahalelerde bu maske türü kullanılmalıdır. Hasta olan ve öksüren kişilerin bu maskeyi kullanması uygun değildir. Bu kişiler tıbbi maske takmalıdır. 

Hastalığın tedavisi var mıdır?

Etkinliği tam olarak bilinmese de hastalığa karşı çeşitli ilaçlar kullanılıyor. Bunlara ek olarak hastalara şikâyetlerini azaltacak ve varsa bozulan organ fonksiyonlarını destekleyecek tedaviler veriliyor. Aşı ve özel ilaç tedavilerine yönelik çalışmalar devam ediyor.  

Hastanemizde enfeksiyon kontrolünü sağlamak için neler yapıyoruz?

Sağlık Bakanlığı bünyesinde bilim kurulunun düzenlediği rehber ve algoritmalara göre hasta yönetimi yapılıyor. Pandemiye yönelik aylar öncesinden çalışmalar başladı. Hastanemize ait bir pandemi planı oluşturuldu. Hastaların nerede bakılacağı, yatacakları servis, gereken malzemeler vs belirlenerek planlamalar yapıldı. Pandemi dinamik bir süreç olduğu için değişen koşullara yönelik düzenlemeler yapılmaya devam ediyor. Öncelikle Hastanemizde hizmet veren tüm personele hastalık ve korunma yolları, işleyiş hakkında eğitimler düzenlendi. Aksama görülen yerlerde eğitim tekrarı ve birebir eğitimler yapıldı. Hastanenin çeşitli yerlerine hem personel hem hastalar için uyarıcı - bilgilendirici afişler asıldı.  

Hastaneye ilk başvuruda triaj denilen uygulama başlatıldı. Triajın kelime anlamı seçme, ayırmadır. Amaç, Covid-19 olabilecek hastaları belirlenen sorular ile sorgulayıp, şüpheli vakaları pandemi polikliniğine yönlendirmektir. Triaj ekibi, sorumlu hekim nezaretinde hemşirelerden oluşuyor.  Mesai saatinden önce Hastanemizin giriş kapılarındaki yerlerini alan triaj ekipleri, kendilerini taramadan geçirerek işe başlıyor.  Ateş ölçümü ve hastalık belirtileri açısından kişiler sorgulanıyor. Bu uygulama tüm hastane personeline de uygulanıyor. Hastada Covid-19 düşünülüyorsa, bir tıbbi maske takarak, güvenlik görevlilerimiz nezaretinde pandemi polikliniğine götürülüyor. Poliklinikte değerlendirilen hastaya gerekli tetkikler yapılarak yatış veya ayaktan izlemine karar veriliyor. Yatışına karar verilen hasta pandemi için ayrılan klinikte özel odaya yatırılıyor.